november 2018

Diepgewortelde problemen, grote verwachtingen: kunnen de ministeriële verklaring en het regionale actieplan die onlangs in Malta zijn ondertekend, het tij keren voor de kleinschalige visserij in de Middellandse Zee en de Zwarte Zee?

Brussel, 5 november 2018

Brian O'Riordan

Op 26 september hebben 18 kuststaten van de Middellandse Zee en de Zwarte Zee zich er in Malta toe verbonden "doelstellingen, beginselen en concrete acties" te ontwikkelen die in de hele regio via een regionaal actieplan (RPOA) moeten worden toegepast en zo "de ecologische, economische en sociale duurzaamheid van de kleinschalige visserij op lange termijn te garanderen".[1]. Een dergelijke politieke verbintenis was mogelijk dankzij de gezamenlijke inspanningen van de Algemene Visserijcommissie voor de Middellandse Zee en de Zwarte Zee (GFCM) en de Europese Commissie.

Geschiedenis

Het RPOA is het resultaat van 5 jaar gestaag gezamenlijk werk van deze twee organen, dat in 2013 van start ging tijdens het eerste regionale symposium over duurzame kleinschalige visserij in de Middellandse en Zwarte Zee, dat in Malta werd gehouden en door de GFCM in samenwerking met de FAO en andere partners werd georganiseerd. Kleinschalige visserij staat al sinds 1980 op de agenda van de GFCM, zoals blijkt uit een resolutie waarin de leden worden opgeroepen om "een nationale strategie te bepalen waarin met name de plaats van de ambachtelijke visserij in beheersregelingen wordt aangegeven".

Kleinschalige visserij en de Middellandse en Zwarte Zee staan al lang op de agenda van de GFCM, maar de EU lijkt zich pas sinds kort bewust te zijn van het belang ervan.

Tot de lancering van het hervormde GVB in 2014 werd de kleinschalige visserij beschouwd als een nationale aangelegenheid die buiten het bereik van het EU-beleid viel. Stap voor stap wint het sociaaleconomische en strategische belang van de kleinschalige visserij als integraal onderdeel van het Europese beleid voor de instandhouding van de visserij en de visserijgemeenschappen aan erkenning. De vergeten vloot van Europa wordt herontdekt, zij het laat op de dag!

Als kleinschalige visserij de herontdekte vloot van Europa is, dan zijn de Middellandse Zee en de Zwarte Zee de meest verwaarloosde zeebekkens. Hoewel het Gemeenschappelijk Visserijbeleid (GVB) in 1983 werd opgericht, vielen de Middellandse Zee en de Zwarte Zee tot 2006 buiten het bereik van dit beleid. Dat is nu aan het veranderen door een proces van stappen. Het MedFish4Ever-proces, dat in 2016 in Catania van start ging, was bedoeld om een politieke consensus tussen alle belanghebbenden in het Middellandse Zeegebied tot stand te brengen om van alle EU- en niet-EU-landen de toezegging te krijgen dat ze concrete maatregelen zullen nemen om de penibele visserijsituatie in de regio aan te pakken.[3]. In het kader van het GVB wordt een reeks meerjarenplannen ontwikkeld voor bestanden in verschillende regio's, te beginnen met demersale bestanden in de westelijke Middellandse Zee en pelagische visserij in de Adriatische Zee.[4].

Wat is kleinschalige visserij in de Middellandse Zee?

In het kader van het RPOA moet de kleinschalige visserij in de Middellandse Zee en de Zwarte Zee "zo snel mogelijk" worden gekarakteriseerd aan de hand van een reeks indicatieve criteria "die hun sociaaleconomische relevantie en specifieke kenmerken weerspiegelen".

Gezien de zeer uiteenlopende aard van de kleinschalige visserij in de regio en het ontbreken van een eenvoudig scheidingspunt tussen de verschillende vlootsegmenten (kleinschalig, semi-industrieel, grootschalig, industrieel, kustvisserij, diepzeevisserij, enz. Een dergelijke matrix kan kenmerken omvatten die betrekking hebben op bestuur (beleid, wetgeving, toegang en eigendom), economie (belastingen, subsidies, speciale voorkeur) en beheer (regelgeving, vistuig, zonering).

In de ministeriële verklaring wordt gewezen op de sterke positie van de kleinschalige visserij in de regio (80% van de vloot in aantal, 44% van de capaciteit, 62% van de werkgelegenheid aan boord van vissersvaartuigen en 24% van de waarde van de aanvoer), de sociaaleconomische waarde, de relatief lage impact op het milieu en het belang voor de voedselzekerheid. De verklaring vestigt ook de aandacht op de endemische problemen waarmee de sector te kampen heeft: het gebrek aan inspraak en toegang tot besluitvormingsprocessen; het gebrek aan toegang tot hulpbronnen, markten, krediet en steun; en de beperkte capaciteiten van de sector in termen van menselijk kapitaal.

Deze problemen maken de sector bijzonder kwetsbaar voor de impact van andere mariene activiteiten, zoals vervuiling van de zee, aantasting van habitats, uitputting van biodiversiteit en hulpbronnen, en voor de oprukkende aanwezigheid van andere activiteiten in de gebieden waar de sector van oudsher actief is. In dit verband benadrukt het RPOA de noodzaak om ervoor te zorgen dat er rekening wordt gehouden met kleinschalige visserij in de mariene ruimtelijke ordening op nationaal en regionaal niveau en dat de sector specifiek vertegenwoordigd is in het hele proces.

Een historische stap

Hoewel het RPOA niet bindend is, is het een historische stap en plaatst het de kleinschalige visserij in het middelpunt van de poging om de neergang van de Middellandse Zee en de Zwarte Zee te keren.

Het RPOA is het eerste instrument dat wordt aangenomen door een regionale organisatie voor visserijbeheer (ROVB) dat verder gaat dan het beheer van de visserij om kwesties aan te pakken als sociale inclusie, fatsoenlijk werk, sociale bescherming, de rol van vrouwen, de deelname van kleinschalige actoren aan beheers- en besluitvormingsprocessen en de integratie van traditionele ecologische kennis. Het RPOA bouwt voort op de fundamenten van de vrijwillige richtlijnen van de FAO voor een duurzame kleinschalige visserij in de context van voedselzekerheid en armoedebestrijding (SSF-richtlijnen) en is gebaseerd op en complementair aan andere internationale instrumenten, waaronder de FAO-gedragscode voor verantwoorde visserij van 1995, het IAO-verdrag inzake arbeid in de visserij van 2007 en de 2030-agenda voor duurzame ontwikkeling van de Algemene Vergadering van de VN van 2015, waarin de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG's) zijn vastgesteld.

Het is een belangrijke stap omdat dankzij de ministeriële verklaring en het RPOA de kleinschalige visserij van de periferie naar het middelpunt van het visserijbeleid in de regio's is verschoven en nu deel uitmaakt van de oplossing voor de problemen in de Middellandse Zee en de Zwarte Zee. Zoals de EU-commissaris voor Maritieme Zaken en Visserij benadrukt, "vormt de kleinschalige visserij de ruggengraat van de vloot, de werknemers en de gemeenschap. Zij zijn ook de eersten die de pijn van instortende visbestanden voelen. Daarom is het belangrijk om samen met hen aan de toekomst te bouwen".

De meeste ministers benadrukten de traditionele aard van SSF en hun cultureel belang. Slechts weinigen spraken over hun belang voor de voedselzekerheid. Sommigen benadrukten de lage inkomens en de geringe capaciteit van de SSF-sector om fatsoenlijk werk te verschaffen. Sommigen vermeldden de problemen van invasieve soorten en de kwetsbaarheid van de visserijsector. Enkelen wezen op de behoefte aan een betere gegevensverzameling. Eén, Turkije, vermeldde "nalatenschap" - het belang van het erfgoed dat we aan de volgende generatie zullen nalaten.

Palestina, geen verdragsluitende partij, maar Israël wel, hield de meest gepassioneerde toespraak. De geleidelijke oprukkende aanwezigheid van Israël als bezettingsstaat in de Palestijnse wateren heeft het visgebied teruggebracht van 20 zeemijl in 1994 tot 3 NM nu. In 2017 waren er meer dan 200 onwettige schietpartijen op Palestijnse vissers, waarbij één visser werd gedood, en een algemeen beleid van onderdrukking van de sector en de kustgemeenschap. De minister nodigde iedereen uit om zijn land te bezoeken, om getuige te zijn van "een van de meest kwetsbare SSF's" en in het "belang van rechtvaardigheid". Hij herinnerde eraan dat de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG's) ontworpen zijn om niemand achter te laten. Hij pleitte ervoor dat de Palestijnse SSF's niet achterblijven.

Spanje was een van de meest ondersteunende toespraken voor SSF en benadrukte de speciale kenmerken, de versheid van het product, de lage ecologische voetafdruk en de belangrijke rol van vrouwen.

Diepgewortelde problemen vereisen een gezamenlijke aanpak

Natuurlijk gaan de problemen van de Middellandse Zee en de Zwarte Zee veel verder dan visserij. Het half ingesloten karakter en de grote stroomgebieden van deze zeebekkens maken ze zeer kwetsbaar voor menselijke invloeden. De Middellandse Zee is een hotspot van biodiversiteit met een grote verscheidenheid aan mariene en kusthabitats, waaronder wetlands, lagunes, duinen, riffen, onderzeese bergen, ravijnen, zand- en rotskusten, die allemaal belangrijke visgronden zijn.

De steeds groeiende menselijke bevolking, waarbij de kustbevolking in sommige toeristenseizoenen verdubbelt, heeft samen met de groeiende economische ontwikkeling geleid tot een toenemende aantasting van het milieu. Deze kwetsbare mariene milieus hebben te maken met een zorgwekkende combinatie van vervuiling door bronnen op het land en schepen, waaronder plastic en zwerfvuil, door de aquacultuurproductie, met gevolgen voor de biodiversiteit en de achteruitgang van de kust, samen met de gevolgen van de klimaatverandering. Dit zijn aanzienlijke uitdagingen die een dergelijk RPOA alleen niet kan aanpakken. Bovendien ligt een groot deel van de mariene gebieden in internationale wateren en vallen ze buiten de nationale jurisdictie, waardoor de visserij en de menselijke impact op de visserij nog moeilijker te beheren en te controleren zijn. Daarom moet dit RPOA volledig worden geïntegreerd in de bredere maritieme beleidsterreinen, met name de ontwikkeling van de blauwe economie.

Het is veelzeggend dat Malta is gekozen als locatie voor deze historische ondertekening. Meer dan 90% van de Maltese vloot bestaat uit kleinschalige kustvisserijvaartuigen (minder dan 12 meter lang, zonder gesleept vistuig), met ongeveer 950 vaartuigen. Traditionele Maltese vissersboten zijn gemaakt van hout en gebruiken een grote verscheidenheid aan vistuig - netten, vallen, haken en lijnen, samen met aanvullende apparatuur zoals vis-aantrekkende structuren (FADs) gemaakt van palmbladeren en lampara's om 's nachts scholen vis aan te trekken.

Net als de kleinschalige visserij in de hele regio van de Middellandse Zee en de Zwarte Zee staat deze eens zo levendige visserijsector echter voor een aantal grote uitdagingen. Deze uitdagingen werden besproken tijdens een informele bijeenkomst van Maltese, Cypriotische en Italiaanse (eiland Pantelleria) kleinschalige vissers, georganiseerd door het Malta College of Arts, Science and Technology (MCAST) voorafgaand aan de ministeriële top, en bijgewoond door de Maltese minister van Justitie, Cultuur en Lokaal Bestuur.

Deze uitdagingen zijn onder andere:

• IUU-visserij en georganiseerde visserijcriminaliteit, een transnationale activiteit met goed georganiseerde en uitgeruste criminele bendes. Dit werd benadrukt door de door Europol geleide Operatie Tarantino, die leidde tot de arrestatie van 79 mensen die betrokken waren bij IUU-visserij op tonijn, frauduleuze handel en het op de markt brengen van illegale tonijn in Frankrijk, Italië, Malta en Spanje.[6]
• Goedkope arbeid van arbeidsmigranten in de visserij.
• Inbreuk op SSF door grootschaliger belangen, zoals voedervisserij voor aquacultuur en vetmesten van tonijn;
• Ongereguleerde sportvisserij in de Middellandse Zee.
• Klimaatverandering en invasieve soorten ;
• Vervuiling, met name door plastic afval (zeepuin en microvezels en microdeeltjes);
• De bevordering van "blauwe economie"-activiteiten (toerisme, aquacultuur, energieopwekking, bioprospectie, winning van zeebodems, olie- en gaswinning, enz.[7].

Een bijzonder probleem in het hele Middellandse Zeegebied dat door alle vissers wordt benadrukt, is de snelle kolonisatie door invasieve soorten uit de Rode Zee, samen met de verdringing van traditionele soorten. Twee van de grootste boosdoeners zijn de konijnen- of paddenvis (Lagocephalus sceleratus), en de koraalduivel (Pterois mijlen). De paddenvis kan tot 1 meter lang worden en wel 7 kg wegen, met scherpe tanden die grote schade aan visnetten toebrengen. Bovendien heeft hij geen commerciële waarde omdat hij zeer giftig is. De koraalduivel is een vraatzuchtig roofdier met zeer giftige stekels die ernstige pijn kunnen toebrengen en zelfs dodelijk kunnen zijn. Beide vissen zijn ook gevaarlijk voor het milieu; de padvis is een bodemvoeder en kan grote schade toebrengen aan habitats op de zeebodem en de leeuwvis is een zeer roofzuchtige vis. De leeuwvis is lekker om te eten, maar is moeilijk te hanteren en niet bekend bij de consument. In andere delen van de Middellandse Zee is de blauwe krab (Callinectes sapidus), inheems aan de oostkust van Amerika en een vraatzuchtig roofdier van schelpdieren, is een bron van zorg geworden in Zuid-Frankrijk en aan de oostkust van Spanje.

Tot slot, maar daarom niet minder belangrijk, de ongereguleerde visserijactiviteiten van pleziervaartuigen in het hele Middellandse Zeegebied, zowel doordat vissers uit hun havens worden verdreven als doordat hun visserijactiviteiten een impact hebben op de visbestanden, of het nu voor de sport is of voor eigen consumptie door hun enorme aantal.

 Medebeheer: geen wondermiddel maar een beheersinstrument in de doos

Voor de Low Impact Fishers of Europe (LIFE) is een van de belangrijkste voordelen die het RPOA kan opleveren een beter bestuur door middel van gezamenlijk beheer. Een heel hoofdstuk is gewijd aan de "deelname van kleinschalige vissers aan besluitvormingsprocessen". Hiermee samenhangend is de oproep van het RPOA "voor visserijbeheerplannen met specifieke regels die zijn ontworpen om preferentiële toegang te garanderen voor duurzame en milieuvriendelijke visserij langs de kuststrook". Dergelijke preferentiële toegang zal alleen voordelen opleveren als deze wordt gekoppeld aan een systeem van echt gezamenlijk beheer, waarbij zowel de verantwoordelijkheid als de beslissingsbevoegdheid worden overgedragen aan comités voor gezamenlijk beheer en waarbij kleinschalige vissers in staat worden gesteld om hun eigen autonome organisaties te vormen en te leiden.

Voor LIFE is het top-down model van command and control visserijbeheer zoals dat in het Middellandse Zeegebied wordt toegepast, disfunctioneel geworden. Kleinschalige vissers zijn buiten de besluitvorming over het beheer gehouden en in combinatie met een gebrek aan capaciteit en politieke wil op nationaal niveau om de regelgeving te handhaven, heeft dit overbevissing, vernietiging van habitats en illegale, ongereglementeerde en ongemelde visserijactiviteiten (IUU) in de hand gewerkt.

In een dergelijke context zijn nieuwe vormen van bestuur nodig die vertrouwen en samenwerking opbouwen tussen nationale autoriteiten en belanghebbenden in de visserij, die medeverantwoordelijkheid bevorderen en die hen verenigen in het gemeenschappelijke doel van duurzame visserij en in de strijd tegen IOO-visserij en georganiseerde visserijcriminaliteit. Dit vereist een paradigmaverschuiving van een top-down commando- en controlebenadering naar een bottom-up benadering op basis van gezamenlijk beheer.

Rond de Middellandse Zee zijn er voorbeelden waar relatief kleine, gelokaliseerde en vaak informele projecten voor gezamenlijk beheer met succes overheids- en niet-overheidsactoren hebben samengebracht en een dialoog en samenwerking tussen hen hebben vergemakkelijkt, waardoor een basis is gelegd voor medeverantwoordelijkheid en een betere acceptatie van wettelijk bindende regels, wat op zijn beurt bijdraagt aan de aanpak van IUU-praktijken en sociale conflicten.

Medebeheer is natuurlijk geen wondermiddel, maar kan wel een belangrijk beheersinstrument zijn voor het beheer van kleinschalige visserij, dat naast andere instrumenten kan worden gebruikt (zoals gesloten gebieden die zijn gereserveerd voor kleinschalige visserij, controle op de visserij-inspanning, enz.) In dit opzicht heeft medebeheer het potentieel om vissers mondiger te maken en hun capaciteit op te bouwen om verantwoordelijke en competente actoren in het visserijbeheer te worden.

Er lijkt een kritische massa te zijn van inspanningen op het gebied van gezamenlijk beheer die nu samenkomen: de recente opname van gezamenlijk beheer in de visserijwetgeving in Catalonië door middel van een decreet, waarbij gezamenlijk beheer naast MDO, MCS, technische maatregelen enz. wordt gezet, is een inspirerend voorbeeld. Er zijn ook veel relatief kleine lokale initiatieven in verband met MPA's die een kritische massa beginnen te bereiken en zich beginnen te verenigen via netwerken en het opschalen van initiatieven.

De ministeriële toezegging om kleinschalige visserij te ondersteunen via het RPOA komt op het juiste moment en is noodzakelijk. We hopen dat de positieve politieke wil van de afgelopen 5 jaar ervoor zal zorgen dat de nodige middelen worden geïnvesteerd om het RPOA in de praktijk te brengen en de inkt op papier om te zetten in actie aan de basis.

♦ ♦ ♦

[1] Regionaal actieplan voor kleinschalige visserij in de Middellandse Zee en de Zwarte Zee: een gemeenschappelijk engagement voor de toekomst http://www.fao.org/gfcm/news/detail/en/c/1154586/

 [2] Wetenschappelijk, Technisch en Economisch Comité voor de visserij (WTECV). Het economisch jaarverslag 2018 over de vissersvloot van de U (WTECV 18/07). https://stecf.jrc.ec.europa.eu/documents/43805/2262384/STECF+18-07+-+AER.pdf

[3] De webpagina van DG Mare over het Middellandse Zeegebied https://ec.europa.eu/fisheries/cfp/mediterranean_en

[4] De webpagina van DG Mare over de geldende regels in het Middellandse Zeegebied https://ec.europa.eu/fisheries/cfp/mediterranean/rules_en

[5] Workshop over het verbeteren van onze kennis over kleinschalige visserij: gegevensbehoeften en methodologieën, juni 2017  http://www.fao.org/3/a-i8134e.pdf

[6] Europol Persbericht: Hoe de illegale blauwvintonijnmarkt meer dan 12 miljoen euro per jaar verdiende met de verkoop van vis in Spanje  https://www.europol.europa.eu/newsroom/news/how-illegal-bluefin-tuna-market-made-over-eur-12-million-year-selling-fish-in-spain

[7] LIFE roept op tot inclusieve blauwe groei op de Our Ocean Conference https://lifeplatform.eu/life-calls-inclusive-blue-growth/